به طور یقین اولین باری که سندی برای حمل بار توسط مردم رم باستان صادر شد، هرگز فکر نمی‌کردند که روزگاری این کاغذ، تبدیل به یکی از اوراق مهم در صنعت حمل و نقل شود. بارنامه در تعریف کلی به سندی گفته می‌شود که حاوی مشخصات کامل کالا بوده و توسط شرکت‌های حمل و نقل (زمین، دریایی، هوایی) در برابر تحویل آن صادر می‌شود.
بارنامه‌ها در صنعت حمل و نقل از اهمیت بسیاری برخوردار هستند، به همین علت در این مطلب قصد داریم در مورد صدور بارنامه هوایی، نقش و اهمیت آن در صنعت حمل و نقل و نکات مهم و کاربردی در مورد این سند بپردازیم.
بارنامه که به اختصار B/L گفته می‌شود و مخفف Bill of lading است، اوراق معتبری بوده که توسط شرکت‌های حمل و نقل برای جابه‌جایی بار ارائه می‌شود. برحسب نوع حمل و نقل بارنامه‌ها به سه دسته بارنامه زمینی، دریایی و هوایی تقسیم می‌شوند.
بارنامه‌ها برای دو نوع شکل بار هوایی صادر می‌شوند، کارگو و فریت. کارگو مربوط به حمل کالاهای تجاری و فریت مربوط به حمل کالاهای شخصی مسافران است.
بارنامه هوایی Air Waybill، رسیدی است که جهت تخلیه و بارگیری کالا از طرف شرکت حمل و نقل صادر می‌شود که باید حاوی مشخصات زیر باشد:
به طور معمول بارنامه‌های هوایی متعهد بیمه کالا می‌شوند، اما در صورتی که متقاضی بیمه حمل هستند حتما این گزینه را در بارنامه درج و پیگیری کنید.
بارنامه هوایی از اهمیت بسیاری برخوردار است به همین دلیل در 12 نسخه صادر می‌شود که 3 نسخه آن دارای ارزش تجاری و قانونی بوده و 9 نسخه دیگر آن در اختیار بخش‌های مختلف شرکت حمل‌کننده قرار می‌گیرد. سه نسخه اصلی بارنامه هوایی برای شرکت حمل و نقل هوایی، گیرنده کالا و فرستنده است.
امروزه برخی از شرکت‌های هواپیمایی دیگر بارنامه هوایی کاغذی صادر نمی‌کنند و به مشتری اجازه دسترسی به بارنامه‌های هوایی الکترونیکی را می‌دهند.
بارنامه هوایی الکترونیکی (e-AWB) در سال 2010 معرفی شدند و در تاریخ 1 ژانویه 2019، به عنوان قرارداد حمل و نقل برای کلیه محموله‌های هوایی مورد استفاده قرار گرفتند. با این حال هنوز بارنامه‌های هوایی کاغذی نیز پذیرفته می‌شوند. نسخه‌ی الکترونیکی بارنامه‌های هوایی حاوی همان اطلاعاتی است که در نسخه کاغذی درج می‌شوند.
بارنامه‌های الکترونیکی به دلیل این‌که باعث کاهش مصرف کاغذ، ذخیره‌سازی راحت اسناد، پیگیری دقیق و ایمنی و نظم بیشتری به همراه دارند، می‌توانند در چند سال آینده به طور کامل جایگزین بارنامه‌های هوایی کاغذی بشوند.
بارنامه‌ها اسنادی هستند که از اهمیت ویژه در صنعت حمل و نقل برخوردارند. این اسناد در واقع قراردادی هستند که بین فرستنده و شرکت هواپیمایی تنظیم می‌شوند و تائیدی بر تحویل کالا به مقصد خواهد بود. قبل از حمل کالا، باید بارنامه هوایی پر شود. همچنین باید توسط دو طرفین یعنی شرکت حمل و نقل هوایی او فرستنده امضاء گردد، تا تبدیل به یک سند قانونی و قابل اجرا شود. پس از صدور بارنامه، این سند تا زمان تحویل کالا معتبر بوده و شخصی که مسئول بار است تا قبل از رسیدن به مقصد می‌تواند از تحویل بار جلوگیری کند.
بارنامه‌های هوایی، سندی برای اثبات دریافت کالا با شرایط و مشخصات قید شده در آن است. این بدان معنا خواهد بود که صاحب بار می‌داند محموله سالم و ایمن به مقصد خواهد رسید. همچنین به دلیل وجود بارنامه، هرگونه خرابی و صدمه‌ای به محموله وارد شود، شرکت حمل و نقل باید خسارت آن را به مالک بدهد. به خاطر داشته باشید که بارنامه می‌تواند در دعوی قضایی مورد استفاده گیرد.
از دیگر دلایل اهمیت بارنامه‌ها این است که مالک می‌تواند با مراجعه به سامانه کد رهگیری بارنامه و با وارد کردن شماره بارنامه هوایی، مرسوله خود را پیگیری و از محل آن و تحویل دقیق اطلاع کسب کند.
بارنامه هوایی از آن جهت دارای اهمیت هستند که در زمان ترخیص کالا نقش مهمی دارند. قوانین حمل هوایی براساس نوع کالای مورد نظر با هم فرق می‌کنند، به عنوان مثال برخی از کالاها نیاز به مراقبت ویژه دارند و برخی دیگر باید زودتر به مقصد برسند. به همین علت زمان ترخیص کالا، نقش بسیار مهمی در خدمات شرکت حمل و نقل هوایی خواهد داشت.
بارنامه‌های هوایی علاوه بر این‌که محموله را با شرایط ویژه و مخصوص آن ترخیص می‌کنند در روند صادرات و واردات کالا هم نقش پررنگی دارند که می‌توانند روند ترخیص کالا از گمرک را سرعت ببخشند. خریدار برای ترخیص کالا، باید بارنامه داشته باشید به همین خاطر ارسال کننده کالا، باید بارنامه را برای شخص دریافت‌کننده ارسال کند. در مواردی که شرایط پرداخت مبلغ کالا از طریق اعتبارات یا برات انجام می‌گیرید بارنامه باید به بانک‌های عامل جهت ارائه به خریدار واگذار شود. در غیر این صورت ارسال بارنامه بین فروشنده و خریدار انجام می‌گیرد.
همان‌طور که گفتیم اگر بانک مسئولیتی در قبال کالا و پرداخت نداشته باشد، بارنامه بین فروشنده و خریدار رد و بدل می‌شود که براساس نوع تجارت بین‌الملل، ممکن است به یکی از روش‌های زیر انجام گیرد:
اوراق معتبری بوده که توسط شرکت‌های حمل و نقل برای جابه‌جایی بار ارائه می‌شود. بارنامه‌ها برای دو نوع شکل بار هوایی صادر می‌شوند، کارگو و فریت. کارگو مربوط به حمل کالاهای تجاری و فریت مربوط به حمل کالاهای شخصی مسافران است.
مشخصات کامل فرستنده طبق پاسپورت، آدرس دقیق و شماره تلفن
مشخصات کامل گیرنده
کد فرودگاه مبدا و مقصد
کد سه رقمی شرکت هواپیمایی و کد هشت رقمی شماره بارنامه
نام شرکت حمل و نقل
مشخصات، تعداد، نوع بسته‌بندی، حجم و وزن کالا
شرایط پرداخت و مبلغ باربری
توضیحات و دستورالعمل‌های خاص
نحوه حمل، ارسال و تحویل کالا
تاریخ و شماره پرواز همراه با مهر شرکت هواپیمایی
زمان رسیدن پرواز و تحویل کالا
