کشور آذربایجان واقع در شمال آسیای غربی و از همسایگان ایران است که وجود مرزهای مشترک زمینی با ایران باعث شده است تا این کشور همواره یکی از مقاصد کالاها و اقلام ایرانی محسوب شود. در دو دهه اخیر؛ کشور آذربایجان با تنظیم قوانینی مبنی بر رفع موانع تجاری، مبادلات خود با کشورهای جهان از جمله ایران را افزایش داد. در سال 1388 فصل نوینی از روابط تجاری ایران و آذربایجان شکل گرفت.
تغییرات در قوانین بانکی آذربایجان، مواقفت نامه های تجاری، لغو روادید از سوی ایران، رفع موانع واردات و … بخشی از اقدامات کشورها به جهت گسترش روابط تجاری و اقتصادی آغاز شد. در ادامه؛ با اشاره به وضعیت اقتصادی کشور آذربایجان، به بررسی مبادلات تجاری دو کشور و چالش های پیش روی فعالان اقتصادی و شرایط صادرات به آذربایجان خواهیم پرداخت.
پس از استقلال جمهوری آذربایجان، موانع و مشکلات اقتصادی این کشور آغاز شد. اما دولت آذربایجان با سرمایه گذاری های خارجی، قرارداد های بین المللی، صادرات قیر، نفت و گاز و… تا حد زیادی موانع اقتصادی این کشور را کاهش داد و تورم را کنترل کرد. پس از شکل گیری ارتباط دو کشور ایران و آذربایجان، صادرات گاز به ایران آغاز شد. در حال حاضر؛ کشور آذربایجان یکی از اصلی ترین صادر کننده های نفت و گاز در جهان محسوب می شود که بخش اعظمی از اقتصاد این کشور را نیز به خود اختصاص داده است.
علارغم دارا بودن منابع غنی، اما همچنان در تولید صنایع مختلف در این کشور کمبودهایی وجود دارد. امروزه؛ صنایع و مصالح مختلفی به کشور آذربایجان صادر می شود. سه کشور ایران، روسیه و ترکیه از اصلی ترین صادرکننده های لوازم و صنایع به باکو می باشند.
همانطور که پیش تر نیز ذکر شد؛ آذربایجان بازار هدف بسیاری از لوازم، صنایع و محصولات ایرانی است. در طی سال های اخیر با رشد صادرات ایران به کشورهای همسایه و همچنین رفع موانع کالاهای وارداتی در کشور آذربایجان، حجم صادرات به این کشور افزایش یافته است. طبق آمار؛ با افزایش صادرات به آذربایجان در سال 1392، بیش از 140 میلیون دلاز ارز حاصل از آن به داخل کشور وارد شد.
یکی از دلایل اصلی روابط تجاری ایران و آذربایجان، وجود مرزهای مشترک زمینی و دریایی است. استان اردبیل بعنوان استان مرزی ایران، دارای شرایط مطلوبی برای صادرات به آذربایجان است.
کشور آذربایجان از جمله مقاصد اصلی محصولات کشاورزی و لوازم ایرانی است. در طی چند سال گذشته؛ طی روابط تجاری دو کشور لوازم و صنایعی از جمله؛ لوازم برقی و صادرات ماشین آلات، آلومینیوم و مصنوعات سنگی، آهن و فولاد، کاغذ و مقوا، نمد و پارچه، پوشاک، مصنوعات شیشه ای، مصالح ساختمانی همانند؛ گچ، سیمان صادراتی، کاشی و سرامیک، لوله های ABS صادراتی و…. به کشور آذربایجان صادر شده است.
با توجه به جایگاه ایران در صنایع پتروشیمی و تولیدات اشیا و لوازم پلاستیکی، این گروه از موارد صادره به کشور آذربایجان، بخش عمده ای از کالاهای صادراتی به این کشور را تشکیل می دهد. به طوری که در سال 2008 میلادی، حدود 8 میلیون دلار ارز حاصل از صادرات مواد و اشیا پلاستیکی وارد ایران شد.
در سایر گروه کالاهای مورد نیاز کشور آذربایجان نیز، ایران یکی از مهم ترین رقبای صادرات به آن محسوب می شود. علاوه بر صنایع و لوازم صنعتی، صادرات محصولات کشاورزی به آذربایجان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. خشکبار صادراتی، صیفی جات، میوه ها، سبزیجات و نباتات، گندم، روغن های حیوانی و گیاهی، دانه میوه های صادراتی و… از مهم ترین کالاهای کشاورزی صادرتی به این کشور هستند.
در بین محصولات کشاورزی صادره به آذربایجان، زعفران ایرانی از جمله محبوب ترین آن ها است. به دلیل عدم سو استفاده از این ادویه بنام و آشنای ایرانی، اغلب زعفران به صورت چمدان و سوغاتی وارد آذربایجان می شود. زعفران مرغوب ایرانی به صورت قالب های بسته بندی و استاندارد که نام و مشخصات ایران بر روی محصول درج شده است، به کشورهای همسایه از جمله آذربایجان صادر می شود.
از دیگر محصولات صادره به این کشور، می توان به زغال چوب اشاره کرد. زغال چوب دارای کاربردهای متعددی از جمله؛ پخت و پز، گرمایش و… است و به همین دلیل یکی از انواع محصولات با ارزش در تجارت جهانی محسوب می شود.
با توجه به تنوع جنگل و انوع چوب در نقاط مختلف ایران، صادرات زغال چوب به سایر کشورها بخش مهمی از صادرات را تشکیل می دهد. از جمله کالاهای وارداتی کشور آذربایجان به ایران نیز می توان به مواردی از جمله؛ توتون و تنباکو، چوب و مبلمان، فرآورده های غلات، محصولات صنعت آردسازی و… اشاره کرد.
براساس قوانین گمرکی واردات کشور آذربایجان، ورود برخی از کالاها علاوه بر حقوق گمرکی، بیست درصد مالیات را نیز شامل می شود. اما برخی از کالاهای وارده از پرداخت مالیات معاف هستند که عبارتند از؛ پوشاک، فلزات آهنی و غیر آهنی، مواد شوینده، صادرات مواد غذایی، لوازم یدکی، نفت خام، مواد دارویی، برخی از کالاهای وارداتی توافق شده بین دو کشور، برخی از کالاها برای سرمایه گذاری مشترک دو کشور، کمک های انسان دوستانه و… .
طبق قوانین کمرگ برای کالاهای صادراتی، به برخی از کالاها عوارض کمرگی تا 70 درصد تعلق می گیرد. برخی از آن ها شامل مواردی از جمله؛ لوله های فولادی، پنبه خام، فرآورده های نفتی، آلومینیوم، سولفانل، تولیدات برنزی، صابون، لوله های پلی اتیلن و…. می باشند.
همچنین براساس قوانین این کشور کالاهایی که توسط سرمایه گذاران خارجی در آذربایجان تولید می شوند و یا مواد تشکیل دهنده کالاها خارجی است، ملزم به پرداخت عوارض گمرکی صادرات به آذربایجان نیستند. برخی از کالاها نیز تحت قوانینی با ورود موقت به آذربایجان، از پرداخت عوارض گمرکی واردات معافند. این کالاها عمدتاً شامل مواردی هستند که به منظور فرآوری به صورت موقت وارد شده اند که پس از مدتی مجوز رسمی آن ها صادر خواهد شد.
صادرکنندگان کالاهای ایرانی برای مبادلات تجاری با کشور آذربایجان با چالش های متعددی روبه رو هستند. یکی از موارد چالش برانگیز پیش روی فعالان اقتصادی، فساد گسترده در اقتصاد غیر نفتی این کشور است. همچنین وجود بازار غیر رسمی در فعالیت های تجاری این کشور، تجار ایرانی را با مشکل های مختلفی روبه رو ساخته است. به طوری که طبق آمار؛ سهم کالاهای ایرانی در بازار این کشور به 3.6 درصد کاهش یافته است.
وجود رقبای روسی در فعالیت تجاری با آذربایجان نیز باعث شده است تا سایر کشورها با دشواری هایی روبه رو شوند. خوشبختانه در طی چندین سال گذشته؛ دولت آذربایجان با کمک سایر کشوررها، برنامه ای را برای نظارت و شفافیت سیستم تجاری و سامانه های مالیاتی تدوین کرده است که می تواند بهبود شرایط و اصلاحات اساسی روند صادرات و واردات این کشور را به دنبال داشته باشد.
بازار هدف بسیاری از محصولات و کالاهای ایرانی آذربایجان می باشد و صادرات به آذربایجان در رتبه های برتر صادرات ایران می باشد. صادرات مواد غذایی در کنار تمامی صادراتی که ایران به آذربایجان دارد، از جایگاه خاصی برخوردار می باشد. در ادامه برخی از محصولات و مواد غذایی صادراتی را مشاهده می کنیم.
صادرات مواد پلیمری یکی از فعالیت هایی بوده است که به دلیل سود آوری قابل توجهی که دارد مورد توجه تولیدکنندگان داخلی قرار گرفته است. محصولات تولید داخل نیز به دلیل کیفیت خوبی که دارند ، برای صادرات مورد توجه قرار گرفته اند. حجم بالایی از مواد پلیمری و پتروشیمی به کشورهای همسایه از جمله آذربایجان صادر می شوند و سایر محصولات نیز به کشورهای دورتر مانند کشورهای اروپایی صادر کمی شود.