حمل و نقل ریلی

بیش از 500 سال از تاریخ ساخت اولین قطار و نزدیک به 200 سال از راه اندازی اولین خطوط ریلی راه آهن بخار می گذرد؛ موضوع جابجایی مسافر و کالا از طریق خطوط ریلی، از همان سال های اولیه ی شکل گیری آن مطرح بوده و امروزه پس از گذشت سالها تکامل، نه تنها اهمیت خود را از دست نداده، که به یکی از اصلی ترین روش های جابجایی و ترازیت کالایی تبدیل شده است.

خطوط ریلی، در دنیای امروز شامل تکنولوژی های مختلفی از جمله مترو، قطار های مسافربری و قطار های سریع السیر حمل کالا می شود و هر یک از اینها، دارای ویژگی های بخصوصی می باشند. در این مقاله به شرح چگونگی حمل و نقل ریلی، مزایا و همینطور انواع آن پرداخته می شود. با ما همراه باشید.

آنچه در ادامه خواهید خواند.

حمل و نقل بین المللی ریلی چیست؟

حمل و نقل بار از طریق راه‌آهن، تحت شرایط به خصوصی انجام می‌شود. به طور مثال برای جابجایی اجناس، از واگن‌های مخصوص بار استفاده می‌شود. واگن‌های مسطح، برای حمل و نقل ماشین‌آلات سنگین که طول زیادی دارند، یا میلگرد، قطعات آهنی و تیرآهن صادراتی استفاده می‌شود. این واگن‌های مسطح، دو محوره، چهار و یا شش محوره هستند. واگن‌های مسقف به شکلی طراحی و ساخته شده‌اند که بعد از قراردادن کالا، درب واگن بسته و پلمپ می‌شود.

برای کالاهایی که در برابر نور خورشید، اکسیژن و رطوبت مقاوم نیستند، از این واگن استفاده می‌شود. واگن‌های مخزنی، که در صنعت حمل و نقل ریلی مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای کالاهایی نظیر سوخت و انواع مایعات است. واگن‌های یخچالی نیز از انواع دیگر واگن‌هایی‌ست که برای حمل و نقل ریلی استفاده می‌شود. این واگن‌ها برای حمل مواد فاسد شدنی مانند لبنیات و گوشت و سبزیجات کاربرد دارد. این واگن‌ها، سیستم خنک‌کننده داشته و در طول سفر، دما را به شکل خودکار تنظیم می‌کنند. 

تاریخچه ی حمل و نقل ریلی در جهان

اولین بار در سال 1556 میلادی بود که جمعی از مهندسان اروپایی، ریل های کوچکی را طراحی و ابداع کردند تا بواسطه ی آن بتوان ذغال سنگ های داخل معادن را از طریق ارابه هایی که بر روی ریل ها حرکت می کنند، به بیرون منتقل کرد.

این ریل های ابتدایی از چوب ساخته شده بودند و به همین دلیل هم در برابر عوامل محیطی، مقاومت چندانی نداشتند. مهندسان، رفته رفته و در طی سال ها این ریل ها را توسعه دادند و از آهن و فلز برای ساخت آنها بهره گرفتند؛ سیر تکاملی این ریل های چوبی نهایتا در سده ی هجده میلادی به تولید اولین قطار های بخار انجامید.
تاریخچه ی خطوط ریلی در ایران نیز به حدود یک سده می رسد و از آن زمان تا به حال، بیش از ده هزار کیلومتر خطوط راه آهن در سر تا سر ایران کشیده شده است.

خطوط راه آهن ایران، اگرچه نسبت به وسعت کل کشور چندان گسترده نیست، اما تا به حال نیاز های مردم ایران برای جابجایی خود و کالاهایشان را براورده ساخته است. جابجایی از طریق راه آهن به دلیل سرعت پایین، چندان باب میل مسافران نیست، اما به دلیل ارزان بودن و دیگر مزایایی که دارد، یکی از بهترین گزینه ها برای تجارت و ترانزیت کالا به شمار می رود.

بیشتر بدانید: صادرات پلی آمید

تاریخچه حمل و نقل ریلی در ایران

مسئله استخراج ذغال سنگ از معادن و صادر کردن آن به خارج از کشور، مشکلی بوده که بر سر راه مردم وجود داشته است. در ابتدا سعی می‌کردند در طول معدن‌ها، سطوح همواری ایجاد کنند تا ارابه‌های حمل ذغال سنگ به راحتی از آن‌ها عبور کنند. به مرور زمان، متوجه شدند این کار کافی‌ است نه مقرون به صرفه.
احداث اولین راه‌آهن در ایران به سال 1227 شمسی برمی‌گردد. از مبدا رشت به مقصد بندرانزلی. بقایای بازمانده از این مسیر، هنوز در محوطه اداره کل بنادر استان گیلان موجود است. 12 کیلومتر از این مسیر تا اواسط دوره رضاشاه استفاده می‌شده است.

در سال 1261 شمسی نیز، خط تراموا از تهران و شاه عبدالعظیم(ع) به طول 8 کیلومتر و 700 متر احداث شد. با گذر زمان و اهمیت ساخت راه‌آهن به طور گسترده در سراسر کشور، در سال 1297 شمسی، انگلیسی‌ها خط بوشهر تا برازجان به طول 60 کلیومتر را احداث کردند که بیشتر جنبه تجاری و نظامی داشته و واردات کالا انگلیسی را از بوشهر آسان می‌کرد. در نهایت، ایجاد راه‌آهن سراسری در ایران، در سال 1306 کلید خورد و به مرور، شبکه راه‌آهن در کشور ایران تکمیل شد.
روز 5 آذر در در تقویم ایران، به عنوان روز حمل و نقل ریلی نام‌گذاری شده است. طبق آمار رسمی وزرات راه و شهرسازی، امروزه شبکه حمل و نقل ریلی، 10460 کیلومتر طول دارد که طی سال‌های 1295 تا 1395 ساخته شده است.

مزایای جابجایی کالا از طریق خطوط ریلی

در بین روش های حمل و نقل زمینی، خطوط ریلی یکی از بهترین گزینه هاست و علت آن، مزایا و ویژگی های منحصر به فردی است که در استفاده از این روش وجود دارد. مهم ترین مزیت استفاده از خطوط ریلی را می توان کم عارضگی آن برای محیط زیست دانست؛ امروزه بسیاری از قطار های مورد استفاده در خطوط ریلی در سرتاسر جهان، از سوخت های غیر فسیلی و بهینه استفاده می کنند و این موضوع، خود نقش مهمی را در کاهش یکی از معضلات زیست محیطی یعنی آلودگی های شیمیایی، ایفا می کند. حمل و نقل از طریق خطوط ریلی، یک مزیت بزرگ دیگر نیز دارد و آن پایین بودن هزینه های جابجایی در آن است.

معایب حمل و نقل ریلی

معایب حمل و نقل ریلی به حدی نیست که بتوان به خاطر معایب آن، از این گزینه برای حمل و نقل صرف نظر کرد. شاید بتوان مهم‌ترین عیبی که داشته باشد، عدم دسترسی بعضی از نقاط است که امکان حمل و نقل کالا با قطار در آنجا وجود ندارد. این عیب، مربوط به کشورهاست که توانایی فراهم کردن زیرساخت لازم برای حمل و نقل ریلی را ندارند. بنابراین اگر مبدأ و مقصد مدنظر شما متصل به شبکه ریلی است، یکی از گزینه‌های مناسب، ارتباط با شرکت حمل و نقل ریلی است تا مسئولیت حمل و نقل اجناس و کالاهای شما را به عهده بگیرد.

بیشتر بدانید: قیمت صادرات سیمان صادراتی

روش های حمل و نقل ریلی برای جابجایی بار و کالا

مانند سایر روش های جابجایی کالا، حمل و نقل ریلی نیز دارای انواع و شرایط متفاوتی بوده که هر یک در موقعیت خاصی مورد توجه و استفاده قرار می گیرد. برای جابجایی بار در خطوط ریلی، قطار ها و واگن های مختلفی وجود دارد و تعرفه ها و هزینه های هر یک، نسبت به ویژگی هایی که دارند، متفاوت است. در ادامه انواع اصلی این واگن ها شرح داده شده اند.

واگن های مسطح

این واگن ها، جزو مرسوم ترین واگن های جابجایی کالا است و در تمامی خطوط ریلی جهان به وفور دیده می شوند. واگن های مسطح که دارای طول بسیار زیادی هم می باشند، برای جابجایی کالا های بسیار سنگین از جمله قطعات فلزی، تیر آهن، ماشین آلان صنعتی و … مورد استفاده قرار میگیرند و هزینه های جابجایی با آنها، چندان بالا نیست.

واگن های مسقف

همانطور که از ظاهر نام آن مشخص است، واگن های مسقف به واگن هایی می گویند که برخلاف واگن های مسطح، دارای محفظه ای اتاق مانند و مسقف باشند و پس از بارگیری کامل کالا، به صورت کامل پلمپ و بسته شوند. طبیعا از این واگن ها برای جابجایی کالاهایی استفاده می شود که در برابر عوامل محیطی مثل باران، رطوبت و یا نور خورشید مقاوم نباشند.

واگن های لبه کوتاه و لبه بلند

این نوع از واگن ها نیز برای جابجایی کالاهای سنگین و در حد بسته های چند تنی مورد استفاده قرار میگیرند. تاجران، اقلامی از جمله صادرات آهن آلات، ماشین آلات صنعتی و مواد معدنی مثل انواع سنگ های صادراتی را با این واگن ها جابجا می کنند.

واگن های مخزن دار

انواع مرسوله های مایعاتی و شیمیایی مانند سوخت ها و مایعات، از طریق این واگن ها جابجا می شوند. این واگن ها در دونوع “دو محوره” و “چهار محوره” ساخته می شوند و هزینه های جابجایی بار از طریق آنها نسبت به سایر واگن ها، بالاست.

واگن های یخچالی

مشخصا این نوع از واگن ها نیز، برای جابجایی و صادرات مواد غذایی فاسد شدنی و یا محموله های دارویی استفاده می شود. انواع مواد غذایی مثل گوشت، لبنیات، سبزیجات، تن ماهی صادرتی و همچنین داروهای مایعاتی و واکسن ها با این نوع از واگن ها جابجا می شوند.

قوانین مربوط به خطوط ریلی

پیرامون چگونگی جابجایی کالا از طریق خطوط ریلی، کنواسیون هایی در سراسر جهان به تفاهم و امضا رسیده است که از جمله مهم ترین آنها می توان به COTIF، FITOC، FFTOC و CIM اشاره کرد. در هر کدام از این کنواسیون های، کشور هایی به عضو رسیده اند و جابجایی کالا از مرزهای هر کشور، با رعایت پروتکل های این کنواسیون ها امکان پذیر می شود.

در ایران، هنوز پروتکل خاصی در رابطه با استفاده از خطوط ریلی تدارک دیده نشده است؛ اما بر اساس قانون اساسی، حق مالکیت از خطوط ریلی ایران تنها متعلق به دولت است و به همین دلیل، ساز و کارهای جابجایی کالا بواسطه ی خطوط ریلی کشور، تماما ساز و کار های دولتی هستند.

به طور کلی، برای استفاده از خطوط ریلی کشور، قبول و امضای تفاهم نامه هایی لازم است که پروتکل های آن برای هر شرکت ترابری متفاوت است؛ این پروتکل ها در ایران، واحد است و مدون آن “شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران” می باشد.

بیشتر بدانید: صادرات به آذریایجان

سوالات متداول