ترکمنستان یکی از همسایگان غربی ایران است که از طریق دو مرز دریایی و خشکی با ایران ارتباط دارد. این کشور در آسیای میانه واقع شده و با کشورهای ایران، ازبکستان، افغانستان و قزاقستان دارای مرز مشترک است. در سال 1991 پس از فروپاشی جماهیر شوروی، ترکمنستان استقلال خود را اعلام کرد. پس از آن نیز با برگزاری رفراندوم سراسری، حکومت تک حزبی توسط آرای مردمی تعیین شد. پایتخت ترکمنستان شهر زیبای عشق آباد است که یکی از مکان های مهم گردشگری در خاورمیانه به شمار می رود.
به لحاظ جغرافیایی نیز، این کشور منبع اصلی ذخایر نفت و گاز در جهان است. طبق آمار؛ ترکمنستان در مقایسه با سایر کشورهای دارای منابع نفتی، در جایگاه چهاردهم قرار دارد. همچنین؛ معادن نمک، طلا، اورانیوم، صنعت کشاورزی و تولید پنبه بخش عمده ای از اقتصاد آن را تشکیل می دهند.
در طی دهه گذشته؛ با احداث خط راه آهن ترکمنستان – سرخس – بندعباس و چندین پروژه دیگر، ترانزیت کالا و تجارت بین دو کشور ایران و ترکمنستان توسعه یافت که این مسئله نشان دهنده روابط دو جانبه اقتصادی بین این کشورهاست. در ادامه این مطلب؛ ضمن تشریح اقتصاد کنونی کشور ترکمنستان، روابط تجاری این کشور با ایران را بررسی کرده و به مشکلات صادرات به ترکمنستان نیز اشاره خواهیم داشت.
همانطور که در ابتدا نیز اشاره شد؛ ترکمنستان یکی از بزرگ ترین تولید کننده های گاز طبیعی و نفت در جهان است. بخش زیادی از منابع نفتی این کشور در بخش غربی و دریای خزر قرار گرفته است. عمده ی درآمد سالیانه ترکمنستان با فروش نفت و گاز به کشورهایی از جمله اوکراین و روسیه تامین می گردد. این کشور با در اختیار داشتن معادن و ذخایر غنی از مواد خام سیمان، بزرگ ترین صادر کننده سیمان صادراتی در خاورمیانه نیز می باشد.
علاوه بر ذخایر و معادن طبیعی؛ صنعت کشاورزی نیز دارای وضعیت مطلوبی است. از آن جایی که شغل اغلب مردم ترکمن کشاورزی و امور دامداری است، تولید محصولاتی از جمله؛ پنبه، انگور، گندم و میوه مرغوب که موقعیت صادرات را فراهم کنند، امتیاز محسوب می شود. همچنین؛ تولید پنبه و کرم ابریشم نیز در این کشور رونق دارد و زمینه مناسبی را برای توسعه صنعت نساجی و صنایع دستی ترکمنستان فراهم کرده است.
ترکمنستان از جمله معدود کشورهایی محسوب می شود که با استفاده از نیرو و توانمندی داخلی توانسته است، صنایع و واحدهای تولیدی نساجی خود را گسترش داده و بازار فروش خوبی را در جهان بدست آورد. بر اساس آمارهای تجارت جهانی در سال 2007 میلادی؛ کشور ترکمنستان با 5/11 درصد رشد اقتصادی در زمره کشورهای پیشرفته جهان قرار دارد.
پس از استقلال ترکمنستان از جماهیر شوروی، ایران فصل جدیدی از روابط اقتصادی خود با این کشور را آغاز کرد. پیشرفت های عظیمی در زمینه حمل و نقل، صادرات، منابع گاز و نفت و … پس از استقلال ترکمنستان شکل گرفت. امروزه؛ میزان مبادلات تجاری ایران و ترکمنستان نسبت به سال های اولیه استقلال این کشور رشد مطلوبی داشته است. در حال حاضر؛ پس از روسیه، بالاترین سهم مبادلات تجاری ترکمنستان از آن ایران است که بخش عمده ای از این مبادلات، تامین نیاز گاز، پتروشیمی و ترانزیت کالاهاست.
پروژه های عمرانی و صنعتی بسیاری به صورت مشترک توسط دو طرف احداث گردیده است که از جمله آن ها می توان به خط راه آهن تاجان-مشهد-سرخس، خط انتقال برق بلخان آباد-علی آباد، خط گاز دولت آباد-سرخس-تاجگیران و سایر اتوبان های زمینی و جاده ای اشاره کرد.
هم اکنون؛ استان خراسان رضوی بعنوان ناحیه مرزی ایران و ترکمنستان، نقش مهمی را در زمینه ارتباط با این کشور عهده دار است. بخش عمده ای از کالاهای صادراتی از جمله؛ صادرات سیمان، مواد غذایی صادراتی و… از طریق این مرز به شهر عشق آباد صادر می شود. خط ریلی دولت آباد-سرخس-تاجگیران نیز بعنوان نقطه اتصال استان خراسان رضوی به آسیای مرکزی، یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی می باشد که این استان را در موقعیت ویژه ای قرار داده است.
در طی سال های اخیر؛ میزان روابط تجاری و حجم صادرات دو کشور ایران و ترکمنستان روند بسیار مثبت و رو به رشدی داشته است. طبق آمارهای گمرکی؛ در سال 2015 میلادی بیش از 2 میلیون تن کالا از ایران به ترکمنستان صادر شد که از این بابت ارزآوری قابل توجهی را نیز به همراه داشته است. ترکمنستان به دلیل نزدیکی و هم مرزی با ایران، مقصد بسیار مناسبی برای صادرات کالاست.
کیفیت بالای محصولات ایرانی، مشتریان بسیاری را در آن سوی مرزها در کشور ترکمنستان به خود جذب کرده است. به واسطه این مسئله، ایران جز بیست کشور اول در حوزه صادرات به آسیای میانه به شمار می رود. بر اساس گفته های رئیس اتاق بازرگانی ایران؛ پس از افغانستان و عراق، کشور ترکمنستان از مقاصد مهم محصولات ایرانی است.
تجار و فعالان اقتصادی می توانند با تامین نیازهای اساسی ترکمنستان از جمله؛ صادرات مواد غذایی، لوازم خانگی، پوشاک، ماشین آلات صنعتی و… ارزآوری خوبی به داخل کشور داشته باشند. هم اکنون عمده اقلام صادراتی ایران به ترکمنستان، کالاهایی اعم از؛ لوازم برقی، وسایل نقلیه، رنگ و عایق های ساختمانی، پروفیل صادراتی، ماشین آلات فلزکاری، صادرات مواد غذایی، مواد دارویی، صادرات خط تولید لوله و … را شامل می شوند.
علارغم روابط دو جانبه دو کشور ایران و ترکمنستان، اما همواره مشکلاتی در رابطه با ترانزیت کالا و تعرفه های گمرکی این کشور وجود دارد. یکی از مشکلات و معضلات پیش روی تجارایرانی، تعرفه گمرکی نامشخص کالاهای صادراتی است. برخلاف سایر کشورها، تعرفه های گمرکی کالاهای وارداتی به ترکمنستان از قوانین خاصی تبعیت نمی کند و این تعرفه ها از طریق قیمت گذاری در خود گمرک تعیین می گردد.
از دیگر چالش های صادرکنندگان ایرانی، قوانین و مقررات پیچیده و سخت برای ترخیص کالا در گمرک است. در واقع ریسک صادرات و حمل ونقل کالاهایی که از طریق مسیر جاده ای و کامیون وارد مرز ترکمنستان می شوند بسیار بالاست.
چرا که در صورت بروز خلاف یا مشکلی از سوی راننده، کالا در مرز آن کشور دپو شده و پلمپ می شود. از طرفی نیز فرآیند بازگشت کالا به ایران حدود یک سال به طول می انجامد. این مسئله نارضایتی هایی را از سوی مسئولان حمل ونقل جاده ای ایران در پی داشته است.
یکی از محصولات که به صورت عمده از ایران به ترکمنستان صادر می شود، صادرات مواد غذایی نظیر: میوه صادراتی، آبمیوه، کنسروها، تن ماهی و خشکبارها می باشد.
یکی از اقلام کالاهای ایرانی صادراتی به ترکمنستان، ماشین آلات صادراتی، از جمله: خط تولید انواع لوله های صادراتی، انواع ماشین های سنگ شکن، دستگاه های فلزکاری و غیره می باشد.
