در این مطلب می خواهیم به بررسی مسائل و شرایط مرتبط با صادرات به روسیه بپردازیم، روسیه پهناور ترین کشور جهان و یکی از قطب های صنعتی منطقه اوراسیا به شمار می رود. این کشور در آسیای شمالی قرار دارد و بیش از 80 درصد مردم، ساکن بخش اروپایی آن هستند. جغرافیای پهناور این کشور موجب شده است تا منابع طبیعی بسیاری از جمله نفت و گاز را شامل شود. همچنین به دلیل وسعتی که داراست بخش های زیادی از آن در مناطق سردسیر قرار گرفته است و به همین دلیل هیچگونه فعالیت و نیروی انسانی در آن مناطق دیده نمی شود.
تا پیش از قرن 18 میلادی؛ روسیه کشوری ضعیف بود که وسعت چندانی نداشت اما پس از قرن هجده با روی کار آمدن پتر کبیر شرایط به طرز ویژه ای تغییر کرد. کشورگشایی، اصلاحات اساسی در ساختار حکومت، روسیه را به کشور مقتدر و پهناور تبدیل نمود.
در حال حاضر، روسیه با دارا بودن بخش عمده ای از معادن، صنایع و تجارت وسیع با کشورهای منطقه اوراسیا، هشتمین اقتصاد قدرتمند دنیا شناخته می شود. در طی دهه های گذشته روابط ایران و روسیه نیز به دلیل همسایگی و وجوهات مشترک سیاسی و اقتصادی بیش از پیش گسترده شده است.
در ادامه؛ با تشریح وضعیت اقتصاد روسیه و روابط تجاری با ایران، قوانین گمرکی و چالش های صادرات به روسیه را عنوان خواهیم کرد.
کشور روسیه، از جمله کشورهای صنعتی اوراسیا است که حدود 30 درصد از تمامی منابع طبیعی جهان از جمله ذخایر نفت، گاز، انرژی، فلزات و… را شامل می شود. این کشور پهناور با تولید ناخالص داخلی نزدیک به 1 تریلیون دلار و درآمد سالانه بالا از قدرتمندترین کشورهای جهان به شمار می رود.
با سقوط شوروی و فروپاشیدن حزب کمونیست، نظام اقتصادی روسیه دچار رکود شد. اما دولت جدید با اعمال تغییرات و اصلاح زیرساخت ها اقتصاد این کشور را تا حد بسیاری بهبود داد. هم اکنون؛ ذخیر ارزی کشور روسیه چیزی حدود 460 میلیارد دلار عنوان می شود که در مقایسه با میزان بدهی ها عدد بسیار مطلوبی است. همین مسئله سبب شده است؛ تا دولت بتواند علارغم افت بازار و کاهش ارزش پول ملی، خسارات و نوسانات موجود را به راحتی کنترل کند.
بخش اصلی اقتصاد روسیه متکی به ذخایر انرژی است. به طوری که بودجه اصلی فدرال روسیه از طریق مبادلات تجاری نفت و گاز با سایر کشورها تامین می شود. صادرات اسلحه و تجهیزات جنگی نیز بخش عمده ای از درآمد سالانه کشور را تشکیل می دهند.
روسیه با ساخت تسلیحات جنگی از جمله؛ زیردریایی ها، موشک های بالستیک و هواپیماهای جنگنده به لحاظ نظامی یکی از قدرتمندین کشورهاست. صادرات این بخش از صنعت به کشورهای درگیر جنگ در منطقه خاورمیانه، سودآوری قابل توجهی برای روسیه به همره داشته است. به طوری که در سال 2013 میلادی درآمد حاصل از صادرات تجهیزات جنگی روسیه، 5/1 میلیارد دلار تخمین زده شد.
علارغم ثروت بسیار کشور روسیه که بخش زیادی از آن مربوط به صنعت و ذخایر طبیعی است، اما این ثروت به طرز نابرابری در سطح کشور توزیع شده است. به دنبال همین مسئله بخش عمده ای از تولید ناخالص داخلی روسیه صرفا متعلق به مسکو است، حال آن که حدود 20 میلیون از جمعیت روسیه با شرایط فقر و نابرابری درگیر هستند.
با آغاز تحریم های ایالات متحده و برخی از کشورهای اروپایی، اقتصاد روسیه با معضلاتی روبه رو شد که از نتایج این امر می توان به کاهش ارزش پول ملی و کاهش دستمزدها اشاره کرد.
از دیرباز تاکنون دو کشور روسیه و ایران از روابط تجاری و سیاسی خوبی برخوردار بوده اند. روسیه بعنوان یکی از کشورهای منطقه اوراسیا و به دلیل همسایگی با ایران یکی از فرصت های بالقوه برای روابط تجاری با ایران محسوب می شود.
در حال حاضر؛ کشور چین نقش موثری را در مبادلات تجاری با روسیه ایفا می کند. طبق آمار؛ تاکنون چین سهم بسیاری در تامین بازار و کالاهای اساسی روسیه داشته است. در سال 2018 حجم کلی مبادلات تجاری روسیه با سایر کشور ها، 688 میلیارد دلار بود که سهم ایران از این عدد زیر یک درصد عنوان شده است.
علارغم دارا بودن مرز مشترک دریایی و روابط سیاسی و دیپلماتیک گسترده دو کشور، اما در بخش مبادلات تجاری همچنان ضعف و کمبودهایی وجود دارد. امید است با فعال تر شدن منطقه اوراسیا و گسترش روابط ایران و روسیه، روابط تجاری و اقتصادی دو کشور نیز بهبود یابد.
کیفیت بالای کالاهای ایرانی شرایط رقابتی را در بازار روسیه ایجاد کرده است. به دلیل شرایط اقلیمی و جغرافیایی اغلب مناطق روسیه مکان مناسبی برای کشاورزی و کشت محصولات نیستند. به واسطه این مسئله؛ صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی به این کشور یکی از اولویت های کشورهای همسایه از جمله ایران و چین می باشد.
علاوه بر صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی به روسیه، صنعت خودروسازی و تولیدات لاستیک نیز از شرایط مطلوبی در بازار روسیه برخوردار است. به واسطه گستردگی کشور روسیه به لحاظ مساحت، عموما نیاز است تا جابه جایی محصولات توسط ماشین های سنگین انجام شود.
طبعاً اختلاف دمای غرب و شرق و مسافت بالای مسیر، سبب فرسودگی زودهنگام لاستیک و قطعات خودرو خواهد شد. استفاده از پتانسیل و ظرفیت های تولید داخل می تواند فرصت مناسبی را برای صادرات صنعت خودروسازی ایران ایجاد کند.
از دیگر فرصت های تجاری دو کشور نیز می توان به صادرات محصولاتی از جمله؛ کالاهای دارویی، محصولات آرایشی و بهداشتی، محصولات پلاستیکی، میوه و خشکبار، صادرات ماشین آلات صنعتی، تجهیزات پزشکی و… می باشند.
همانند سایر کشورها، مبادلات تجاری روسیه نیز از قوانین و استانداردهای گمرکی پیروی می کند. بر اساس قوانین گمرک این کشور؛ نرخ ورودی گمرکی کالاها بر اساس حجم، نوع، وزن و یا ارزش کالا تعیین می گردد که حدوداً 5 الی 20 درصد ارزش کالا را شامل می شود.
همچنین برخی از کالا های صادراتی نیز، شامل نرخ های ترکیبی هستند. طبق قوانین؛ کالاهای اساسی مورد نیاز کشور که در اولویت می باشند، عوارض گمرک به آن ها تعلق نخواهد گرفت.
از جمله مشکلات و موانع اصلی صادرکنندگان ایرانی به روسیه، مشکل حمل و نقل کالا و ناپایدار بودن صادرات است. ضعف در زیرساخت های ریلی و جاده ای سبب شده است که صدور کالا به کشورهای منطقه اوراسیا از جمله روسیه با معضلاتی روبه رو شود.
فرسودگی کامیون ها، عدم توسعه اسکله ها برای بارگیری محصولات، عدم توسعه راه آهن برای حمل و نقل کالاها برخی از موانع صادرات به روسیه می باشند. از طرفی نیز؛ پایدار نبودن صادرات و عدم توانایی تولیدکنندگان ایرانی برای تامین همیشگی بازار روسیه موجب شده است که مشتریان خارجی کمتر از محصولاتی ایرانی موجود در بازار استفاده کنند.
این مشکل نشات گرفته از تغییرات و قوانین ناپایدار کشور در حوزه صادرات کالاست. بر اساس آمارها و بررسی های صورت گرفته؛ بازار روسیه مقصد بسیار مناسبی برای کالاهای ایرانی است که توسعه این روابط در زیر سایه بهبود ساختارها و قوانین درست صادراتی به وقوع می پیوندد.
کشور روسیه به دلیل آب و هوای سرد و تقریبا یخبندان، یکی از وارد کننده های محصولات کشاورزی و مواد غذایی می باشد، که یکی از صادر کننده های اصلی این محصولات ایران می باشد. محصولاتی نظیر: خشکبار، میوه، آبمیوه، روغن زیتون وغیره به روسیه صادر می شود.
از جمله دستگاه های و ماشین آلات کشاورزی و معدنی که به کشور روسیه صادر می شود، شامل انواع ماشین های سنگ شکن، تراکتورها، دستگاه های خط تولید لوله وغیره می باشد.
