ارمنستان یکی از همسایگان شمالی ایران است که جنوب آن کشور با استان های اردبیل و آذربایجان شرقی مرز مشترک دارد. این کشور به لحاظ دارا بودن ویژگی های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مشترک با ایران، از مقاصد مهم کالاهای ایرانی محسوب می شود. در طی چندین سال گذشته به دلیل مناقشات سیاسی با کشور جمهوری آذربایجان حجم مبادلات تجاری ایران و ارمنستان افزایش یافت و به همین سبب، میزان واردات و صادرات ایران و ارمنستان در طی سال های اخیر به عدد320 میلیون دلار نیز نزدیک شد.
ارمنستان به دلیل دارا بودن بافت کوهستانی، یکی از اصلی ترین منابع طلا، مس، انواع سنگ های ساختمانی، نمک و… به شمار می رود. محصولات صنعتی، کشاورزی و معدنی بخش عمده ی صادرات این کشور را تشکیل می دهند. در ادامه؛ با اشاره به وضعیت اقتصادی ارمنستان، به بررسی روابط تجاری ایران و ارمنستان، کالاهای مورد نیاز این کشور و چالش های صادرات به ارمنستان خواهیم پرداخت.
از دیرباز تاکنون؛ وضعیت اقتصادی ارمنستان از شرایط مطلوبی برخوردار بوده است. پیش از استقلال یافتن این کشور، ساخت و سازهای گسترده و کارنجات صنعتی سبب گردید تا همواره ارمنستان از وضعیت تجاری و اقتصادی خوبی برخوردار باشد. امروزه نیز؛ صنعت توریست و گردشگری بخش مهمی از اقتصاد این کشور را تشکیل می دهد. همچنین؛ وجود منابع غنی مواد معدنی در این کشور، روابط تجاری ارمنستان با سایر همسایگان را گسترش داده است.
یکی از مشکلات و موانع تجاری کشور ارمنستان، عدم دسترسی این کشور به مرزهای دریایی است. از طرفی؛ مناقشات و کشمکش های سیاسی ارمنستان با آذربایجان و تحریم های دولت ترکیه سبب گردیده است تا شرایط مطلوبی برای سایر همسایگان ارمنستان ایجاد شود. در حال حاضر؛ از مهم ترین شرکای تجاری این کشور می توان به؛ سوئیس، هلند، روسیه، عراق، چین و ایران اشاره کرد.
ارمنستان یکی از مهم ترین شرکای تجاری ایران محسوب می شود. اگر چه به نسبت حجم مبادلات تجاری با روسیه، سهم ایران در این مبادلات کمتر است اما به نظر می رسد به دلایل مختلفی صادرات به ارمنستان برای تجار ایرانی به صرفه تر است. از دلایل انتخاب بازرگانان ایرانی می توان به وجود اشتراکات فرهنگی دو کشور در منطقه اوراسیا اشاره کرد.
به دلیل مسافت نزدیک دو کشور و سهولت رفت و آمد به پایتخت ارمنستان از راه زمینی، بسیاری از صادرکنندگان، ارمنستان را بعنوان مقصد اصلی محصولات خود معرفی می کنند. هم اکنون گمرک نوردوز راه ارتباطی تجاری دو کشور است که از این طریق مبادلات کالا صورت می گیرد.
کالاهای ایرانی سهم قابل توجهی از حجم صادرات به ارمنستان را از آن خود کرده اند. تمامی محصولات صادراتی به این کشور تحت نظارت سازمان استاندارد و با بهترین کیفیت با نام و نشان کاملا ایرانی به سایر کشورها از جمله ارمنستان صادر می شوند. تولیدکنندگان و تجار ایرانی محصولات غیر نفتی تولید داخل از جمله؛ صادرات آهن آلات، مبلمان، تجهیزات برقی، محصولات دارویی، دیگ های بخار صنعتی، روغن صنعتی، سولفور سدیم، مواد پلاستیکی، شیشه فلوت و… را به ارمنستان صادر می کنند.
در ایران، کارخانجات و واحدهای تولید بسیاری در زمینه صادرات محصولات ایرانی به کشورهای منطقه اروسیا از جمله ارمنستان فعالیت می کنند. در حال حاضر یکی از محبوب ترین و در عین حال با کیفیت ترین محصول تولید داخل، زعفران و پسته ایرانی است. با توجه به شرایط اقلیمی برخی از شهرهای ایران که بسیار برای کشت زعفران و پسته مناسب اند، این محصول ایرانی یکی از برندهای نام آشنا در میان کالاهای صادراتی به شمار می رود. هم اکنون نیز؛ صادرات پسته و زعفران از جمله پرسودترین کالاهای صادراتی محسوب می شود.
آمارهای تجارت جهانی حاکی از آن است که؛ همواره صادرات ایران به کشورهای همسایه با برخی نوسانات همراه بوده است. طبق آمار؛ در سال 2018 میلادی بیشترین میزان حجم مبادلات تجاری ایران و ارمنستان صورت گرفته است.
همانند سایر کشورها، مبادلات تجاری کشور ارمنستان نیز تحت نظارت گمرک قرار دارد. تمامی کشورها از جمله ایران به منظور صادرات کالای خود، نیازمند رعایت ضوابط و مقررات این قوانین هستند. طبق قوانین صادرات این کشور؛ تمامی کالاهای وارده چه از طریق خطوط زمینی و چه خطوط هوایی می بایست از طریق دفتر گمرک، بررسی شوند. کالاهایی که توسط اشخاص حقوقی وارد ارمنستان می شوند، مشمول اظهارنامه گمرکی هستند.
اما خود شخص صادرکننده کالا نیازمند طی پروسه دریافت اظهارنامه نمی باشد و بررسی و ثبت خود کالا توسط یکی از دفاتر گمرکی کافی است. فرم اظهارنامه به منزله بررسی و تایید کالای وارده به آن کشور و دارای اعتبار است. مواد کارخانجات و تولیدات آن ها می بایست ضمن دارا بودن گواهی سلامت، به دفتر ترخیص گمرکی ایروان نیز برای بررسی نهایی فرستاده شوند. صادرات حیوانات زنده به ارمنستان نیز مشمول گواهی سلامت از دامپزشک در کشور مبدا است.
طبق قوانین صادرات کشور ارمنستان برخی از محصولات می بایست در بدو ورود به کشور، مطابق قانون بازرسی و تایید شوند. این محصولات عبارتند از؛ روغن های گیاهی مثل روغن زیتون صادراتی، نان، تن ماهی صادراتی، برخی تجهیزات رادیویی، اسباب بازی و…. .
همانطور که پیش تر نیز ذکر شد؛ کشور ایران و ارمنستان از پتانسیل بالایی برای توسعه روابط تجاری دو طرفه برخوردارند. علارغم این مسئله؛ همچنان مشکلات و موانع متعددی بر سر راه تجار ایرانی است. مسائلی از جمله؛ گران بودن هزینه فرودگاهی، زیر ساخت ضعیف پایانه مرزی، افزایش عوارض گمرکی، عوارض بالای مرز نوردوز، مشکلات حمل و نقل جاده ای، مسائل بانکی و… برخی از چالش های صادرکنندگان ایرانی کالا به کشور ارمنستان است.
در حال حاضر بخش مهمی از صادرات به ارمنستان را صادرات آهن آلات تشکیل می دهد. میلگرد در سایزهای مختلف، تیرآهن، پروفیل، سیم مفتول و ورق صادراتی در زمره محصولات صادراتی ایران می باشد. با گسترش روابط تجاری بین دو کشور امکان افزایش حجم معاملات و ایجاد فرصتی برزگ برای فروش آهن آلات از جمله میلگرد به ارمنستان وجود خواهد داشت.
